LAI MIPHUN THANCHONAK CAAH ZEIDAH KAN HERH
LAI MIPHUN THANCHONAK CAAH ZEIDAH KAN HERH
BY; H. LIANCHUNGNUNG
SANGAU-II LOCAL CHURCH
PHONE; 9402520711/9774311684
Ṭhanchonak kan timi hi a hlan nak i I ningchang deuh i umnak a si kan ti khawh, mirang holh i growth, development le progressive he hin a khat kan ti khawh la. Lai miphun thanchonak cu laimi khawsaknak; nunphung, chaw le va pinah lungthin rumnak lei i a hlan nak i I a ṭhat deuhnak nih a lanhter. Miphun ṭhanchonak cu ram thanchonak a si caah ram thanchonak zawng kan chim ve a herh fawn. ṭhanchonak nih cun i nawmhnak (comfort) pinah i uannak( pride) zawng miphun a neih ter. Ram ṭhangchomiah cun mi sifak nih an sifahnak an zahpi loh le, mirum nih an rumnak an thinphanpi loh an ti tawn. Tu i kan miphun dirhmun hi ṭhancho ter a herh tak tak ko.
Miphun vialte nih ṭhangcho ding i an herhmi thil panga a um- zumhnak(Religion), cozah (Government), ṭuantu minung (Human resource), Leilung rumnak (Natural resource) le hramthawknak tangka (Capital). Hi thil panga hna hi laimi zawng Pathian nih a kan pek ve. A thangchomi miphun nih an herhmi cu kan nei ve ko hna nain kan than a fum tuk rih le fakpi i kan i zuam a herh. Cu caah cun miphun dang nih an herhmi hna pinah herh dang kan nei ko la, a herhmi thil pinah a herhmi hman dan kan thiam a bepi tak tak . miphun ṭhanchonak le ram ṭhanchonak cu aa tlaimi a si caah kan miphun ṭhanchoter ding cun Lai Autonomous district Council hi kan ṭhancho ter I, international Lai Organisation kan dirh zawng a herh men la. Lai Miphun nih ṭhangcho ding i kan herhmi hna cu atang point pathum chungah hin khumh khawh an si tiah ka ruah;
1.MIPHUN LUNGPUT(MORAL VALUE)
Philosopher hna hi ram tuahsernak hramthawktu an rak ti tawn hna. Grik philosopher hna kha vulei chung fimnak phuangtu hmasa an rak sinak cu Greece ṭhawnnak le Grik miphun ṭhanchonak a si tiah history-ah kan hmuh. An philosophy nih seino lam a hmuhsak le miphun lungput ning a sersiam. Miphun hrang i rian ṭuantu cu minung a si le minung hruaitu cu a lungput a si, cu caah cun lai miphun ṭhancho ter dingin lai lungput kan ruah a hau; laimi ruah khan ning, laimi fimnak, laimi nih kan upatmi le kan huat mi hna le lungthin rumnak hna hi ruahkhan hmasa a herh.
Mino fawrhfialnak tha kan herh: India President minṭha bik a simi Dr. APJ Abdul Kalam nih cun,”Seino ruahnak ṭha mei bantuk i chemalh si mi hi vulei cung i thil ṭhawng bik( Most Powerful resource) a si, ṭha te i ven le hruaiah cun ram ṭhanchonak le, minung khawsak ning i thlennak tak tak tlunter khotu a si.” A rak ti le, a hman tak tak ko.
Hlan liau i I tukvuak cu thil tikhawhnak a si liauah khan miphun ṭhawnnak cu mino an rak si. Tuliau chawlehnak cangkang le khawl thil rianṭuannak (IT & Electronic Business World) i rian tlaitu ding le ruahnak a tak i canter dingin vulei nih hin mino rual a herh. Cu cu laimi zawng nih kan herhmi a si, kan neih fawn- mino rual kan um ko. Asinain mino nih kan herh ngaimi fawrhfialnak ṭha (encouragement) le zumhnak (Confidence) hi kan chanbaumi a si rih.
Nghakchia an van ṭhangcho le (pumsain) nu le pa nih mi kawng an ceih thawng an van theih, corruption an van nghalh, thil ṭha lo an van hmuh fawn. An hnawkhaw i lutmi tampi cu;
“Na tuah kuah kho ve la aw.”
“Laimi cu kan dik loh.”
“Ho hmanh nih diknak an ṭanh ngam loh.”
“Krifabu zawng a ding loh” .
“Na ti kho ve la loh.” Ti ban tuk hna an si.
“Na tuah khawh ve.” “Ṭhatnak nih a tei tawn.” “Kan miphun hi ma cu te macu te nih cun an rak dirkamh tawn le na caan a si ve” “Ṭih hlah” ti ban tuk, miphun dang nih nghakchia an fawrhfialnak bantuk hi laimi nih kan hmang tlawm tuk. LSA Fresher’s Social le Social network (Lawngtlai Future Group @ Facebook ti bantuk) hna i mino i elnak zoh hrim hrimah hin fawrhfialnak ṭha le zumhnak nei lomi an tam ning cu hmuh khawh a si. Lai thisen i Pathian nih thil ti khawhnak a chiahmi hi a tak i hmang ding cun kan i fawrhfial a hau. Kan miphun ṭhanchoter ding cun miphun nih ro a neihmi mino hna fawrhfial hi a herh tak tak. Bia ṭha i chimh lawng si loin thil tha leiah fawrh i kan i fawrh i, zumhnak le upatnak kan i pek a herh.;
Fimnak kawl; Lai miphun nih fimnak kan herh, kan duh fawn. Asinain kan kawlning a niam deuh rih. Laimi kan i pumhnakah fimnak kawng kan chim tlawm tuk rih. Mizoram State ah Laimi kan umnak Lawngtlai District cu cathiam tlawmnak kan si lawng si loin Library zawng a tlawmnak cem Kan si. Cauk zawng hi rel khawh a si lo nain a nei tlawm cem kan si ko rua. Miphun thanchoter ding i minung nih a herhmi cu Fimnak a si caah fak deuh i kan kawl a herh. Kawl lo cun hmuh khawh a si lo caah fak deuh i kan kawl a herh tak tak.
Sual Huat; Miphun nih cun thangcho ding lawng si loin a rawh chin chin lo nak hnga sual a huat a ding a si. Miphun hrawktu sual hi Laimi nih kan huatah cun sual nih a kan hlat chin lengmang la, zei caah tiah aa huami cu an umṭi kho lo. Miphun ṭhanchonak dawntu cu sual a si caah cu sual cu kan huat i lam hla pi i kan ṭhawlah cun kan miphun nih zalawng tein ṭhanchonak hram kan awt kho la.
2. CHAWLEHNAK (BUSINESS)
Ram le miphun ṭhanchonak i a herh tak tak mi cu chawlehnak (Business) a si. Hi kawngah hin chim ding tam pi um ko hmanh se law atang point pathum hna hi kan herh hmasa;
Kan ram rumnak hi tangka i can ter a hau; Utawk tur nei an chim bang laimi nih kan ram rumnak hi sifak buin kan zoh saw sawh ko rih. Kan ram chung thil um (natural resources) hna hi rumnak cu si ko hmanhselaw miphun nih ṭhanchonakah kan hmang rih lem loh. Miphun kip nih kan herh dihmi tangka hi bawmhnak ( assistance) le zangfah thilpek (Charity) hmang i neih thlu khawh a si loh, mah ram chung ṭang i ṭuanchuah a hau. Cuti a si caah cun lai miphun ṭhanchoter ding cun lairam chung chuak thil hna hi tangka i kan canter a herh. Ram dang ṭang i kan lakmi (imported goods) nakin ṭhangcho ding cun ram dang i kan kuat/zuar mi (exported goods) ti tam a hau le, kan ram chung thil um hna tangka i kan canter thiam tikah kan miphun cu a ṭhangcho chin chin la.
Cozah rian nakin chawletbu(Business firm) rian tam deuh umter kan herh: Ram le miphun nih ṭhangcho dingin chawletbu (business firm) a herh. Chawletbu nih cun miak neiin ram nih a herhmi a ṭuan, ram chungah cawk ding le zuarnak a um ter l, ram chung minung rian a pek fawn. Cu cu ram nih ṭhangcho ding i a herh mi cu a si. Cu caah cun lai miphun ṭhanchoter ding in chawletbu kan herh. pumpak nih ram hrang i chawlettu si kan timh a hau le, NGO le krihfabu zawng nih ramchungmi cu bantuk ummi cu a dawt a hau. Cozah nih ramchungmi chawletbu an um khawhnak ding policy a neih a hau le, zohkhenhnak tha le ramri felte tuahin ram dangmi chawletbu zawng kan ram i an van luh duhnak hnga le an luh khawhnak ding lam a kawl a herh.
Pumpak i kan tuan hlawh le miak (wages & profit) hna miphun caah cozah kan pek a hau: JF Kennedy nih, “Na ram nih zei thla an tuah piak khawh ti nakin na ram caah zei dah na tuah khawh ti i ruat deuh.” A rak timi hi ram le miphun dawtnak (Patriotism) lawng si loin ram chaw le va (Economy) lei zawngah a hman tak tak mi bia a si. Cozah nih hin tangka hernak khawl (Currency Printing Machine) hmangin a duh zat poh tangka a tuah kho loh. Khrihfabu tangka cu khrihfa hna nih kan pekmi a si bantuk hin cozah tangka cu mipi nih kan pekmi (Tax le thil dang hmangin) hi a si caah central (India) hal thiam hi ramchung tangka tam tertu i kan ruah tawnmi hi cu kan palh deuh. Hi kawng hi cu kan politics kal ning zohah chim thiam le theih thiam zawng a har ngai.
Pumpak i tuah khawh a si lomi hna cozah nih a tuah khawh nak hnga midang dang nih tlawmte te tangka kan thawhmi hi cozah tangka cu a si. Cu caah cun ram le miphun ṭhancho ter dingin pumpak ciau nih cozah sin i kan pekmi hi kan karh ter a hau.
3. POLITICS
Kan ram politics hi miphun thanchonak i van hmang ding cun chim ding a tam tuk pinah chim zawng nih san a tlai tawn loh. Mi tampi nih cun politics chim zawng an duh loh le, khrihfa upa hna cu politics lei hrim hrim chim lo ding hnain an ruah tawn. Cuti cu si ko hmanhselaw politics cu miphun nih kan herh thiam thiam mi a si. Pathian nih lairam cu laimi kutah a chiah le, laimi nih kan politician le kutah a tam deuh cu kan chiah ve chin. Cucu vulei chung thil umning hrim hrim a si le, miphun thanchonak hi politics tel lo cun phak khawh zawng a si loh. Politics cu ram tuahsernak le ṭhanchoternak a si bantukin ram rawhnak le miphun tlaunak zawng a si fawn. A tang lei point pahnih hi miphun ṭhanchoter ding cun politic-ah kan herhmi an si;
Politics ṭha i theih ter: mipi nih politic ṭha kan theih a hau, kan hmuh i kan hman khawh a herh fawn. Mipi nih politics ṭha an theih loah cun politician ṭha bia nakin politician ṭha lo bia an zulh tawn. Kum nga chung ram hruaitu thim an si liauah hin mipi nih hruaitu nih cun kum nga chungah zei thla a tuah tak tak la theih khawh a si loh. Cu caah cun i hlen a fawi tuk, thim an si cang ṭungah cun kum nga chung cu miphun chiatnak ding maw miphun ṭhanchonak ding maw cu mipi kutah a um tak tak ti lo caah mipi hrangah cun i thim hlan hi ram neitu kan sinak a san liau cem a si.
Cu caah cun mipi nih politics ṭha an theih khawhnak hnga kan i cawnter a herh. Lairamah politics si nak tak tak thei lo i politics i aa hmangmi an tam ngai. Jesuh khrih thawng thei lo mi nih Jesuh an biak lo tikah Jesuh theitu hna mawh a si bantuk hin Politics umzia hngal lo mi nih politician ṭha lo an zulh tikah politics ṭha thei tung i phuang lo mi mawh a si. Mi nih thil ṭha lo cu a theih loh ruangah tuah se law mawhchiat khawh a si loh, a theih hmasak a hau. Cuti a si caah ram le miphun tuahsernakah a bepi cemmi politics hi mipi nih fiangte i an theih a herh tak tak.
Mi nih politics-ah kut a thlak hlanah a kuṭhlaknak nih cun miphun cungah zei thla a tlunter la a fian hmasak a herh. Cu caah cun politics nih ram a tuahser khawh ning le a hrawh khawh ning kha tha te i I theihterding a si. Hi kawngah hin ram le miphun dawtu vialte le, NGO le Khrihfabu zawng nih i theihternak ( Awareness campaign bantuk) neih tam a ṭha, cu nih cun mipi a fianter la le miphun thangcho dingin politics ṭha kan neih khawh la.
Politician ṭha: Miphun ṭhanchonak ding policy tuah i a tak tlunter dingin poltician ṭha kan herh. Asinain politician ṭha cu amah um i van um kho ding a si lo, umter a herh. Cu caah cun poltician ṭha(kan neihah cun) upatnak/cawnglawmhnak pek le bawmhchanh hi kan ti ding a si. Politician ṭha upat peknak nih cun politician ṭha dang a um ter la. Cu bantuk politician ṭha cu kan nei lo a si zawngah nghakchia ca cawng liau mi zawng politician ṭha si ding i kan cawnter a herh. Ram hruaitu ṭha hi miphun tlau lo nak ding le ṭhanchonakah a herh tak tak mi a si caah politician ṭha kan neih khawhnak hnga lam kan kawl a herh le, midang an um loah cun “MAH” kan i sian a hau ko.
South Africa ram zawng an politician hna ṭhat lo ruangah mipi nih an tuar le, an miphun an ṭhangcho kho loh. Politician ṭha an um lo caah Roman Catholic hruaitu Archbishop Desmond Mpilo Tutu cu i pein politics ah Pathian rinchanhin a dir a si kha. A hnuah politician tha, mi dik an van um hnu cun a rian Catholic Archbishop cu a si ṭhan ko. Vulei cung minung nih an upat le Nobel Peace Prize zawng a dawn ti kan theih. Bishop Tutu i peknak nih cun Africa miphun zawng a ṭhanchoter ti kan hmuh. Kha ve bang khan Politician ṭha um ter hi kan herhmi a si caah midang an um lo cun kan mah zawng kan i sian a herh tak tak ko.
Kan ram le miphun ca i rian tuantu le thlacamtu vialte Bawipa nih A umpi peng le, Bawipa nih a umpi mi cu kan ram hrang i dawng lo i kan tuanah cun lai miphun kan thangcho chin chin la. (2,289 words)
BY; H. LIANCHUNGNUNG
SANGAU-II LOCAL CHURCH
PHONE; 9402520711/9774311684
Ṭhanchonak kan timi hi a hlan nak i I ningchang deuh i umnak a si kan ti khawh, mirang holh i growth, development le progressive he hin a khat kan ti khawh la. Lai miphun thanchonak cu laimi khawsaknak; nunphung, chaw le va pinah lungthin rumnak lei i a hlan nak i I a ṭhat deuhnak nih a lanhter. Miphun ṭhanchonak cu ram thanchonak a si caah ram thanchonak zawng kan chim ve a herh fawn. ṭhanchonak nih cun i nawmhnak (comfort) pinah i uannak( pride) zawng miphun a neih ter. Ram ṭhangchomiah cun mi sifak nih an sifahnak an zahpi loh le, mirum nih an rumnak an thinphanpi loh an ti tawn. Tu i kan miphun dirhmun hi ṭhancho ter a herh tak tak ko.
Miphun vialte nih ṭhangcho ding i an herhmi thil panga a um- zumhnak(Religion), cozah (Government), ṭuantu minung (Human resource), Leilung rumnak (Natural resource) le hramthawknak tangka (Capital). Hi thil panga hna hi laimi zawng Pathian nih a kan pek ve. A thangchomi miphun nih an herhmi cu kan nei ve ko hna nain kan than a fum tuk rih le fakpi i kan i zuam a herh. Cu caah cun miphun dang nih an herhmi hna pinah herh dang kan nei ko la, a herhmi thil pinah a herhmi hman dan kan thiam a bepi tak tak . miphun ṭhanchonak le ram ṭhanchonak cu aa tlaimi a si caah kan miphun ṭhanchoter ding cun Lai Autonomous district Council hi kan ṭhancho ter I, international Lai Organisation kan dirh zawng a herh men la. Lai Miphun nih ṭhangcho ding i kan herhmi hna cu atang point pathum chungah hin khumh khawh an si tiah ka ruah;
1.MIPHUN LUNGPUT(MORAL VALUE)
Philosopher hna hi ram tuahsernak hramthawktu an rak ti tawn hna. Grik philosopher hna kha vulei chung fimnak phuangtu hmasa an rak sinak cu Greece ṭhawnnak le Grik miphun ṭhanchonak a si tiah history-ah kan hmuh. An philosophy nih seino lam a hmuhsak le miphun lungput ning a sersiam. Miphun hrang i rian ṭuantu cu minung a si le minung hruaitu cu a lungput a si, cu caah cun lai miphun ṭhancho ter dingin lai lungput kan ruah a hau; laimi ruah khan ning, laimi fimnak, laimi nih kan upatmi le kan huat mi hna le lungthin rumnak hna hi ruahkhan hmasa a herh.
Mino fawrhfialnak tha kan herh: India President minṭha bik a simi Dr. APJ Abdul Kalam nih cun,”Seino ruahnak ṭha mei bantuk i chemalh si mi hi vulei cung i thil ṭhawng bik( Most Powerful resource) a si, ṭha te i ven le hruaiah cun ram ṭhanchonak le, minung khawsak ning i thlennak tak tak tlunter khotu a si.” A rak ti le, a hman tak tak ko.
Hlan liau i I tukvuak cu thil tikhawhnak a si liauah khan miphun ṭhawnnak cu mino an rak si. Tuliau chawlehnak cangkang le khawl thil rianṭuannak (IT & Electronic Business World) i rian tlaitu ding le ruahnak a tak i canter dingin vulei nih hin mino rual a herh. Cu cu laimi zawng nih kan herhmi a si, kan neih fawn- mino rual kan um ko. Asinain mino nih kan herh ngaimi fawrhfialnak ṭha (encouragement) le zumhnak (Confidence) hi kan chanbaumi a si rih.
Nghakchia an van ṭhangcho le (pumsain) nu le pa nih mi kawng an ceih thawng an van theih, corruption an van nghalh, thil ṭha lo an van hmuh fawn. An hnawkhaw i lutmi tampi cu;
“Na tuah kuah kho ve la aw.”
“Laimi cu kan dik loh.”
“Ho hmanh nih diknak an ṭanh ngam loh.”
“Krifabu zawng a ding loh” .
“Na ti kho ve la loh.” Ti ban tuk hna an si.
“Na tuah khawh ve.” “Ṭhatnak nih a tei tawn.” “Kan miphun hi ma cu te macu te nih cun an rak dirkamh tawn le na caan a si ve” “Ṭih hlah” ti ban tuk, miphun dang nih nghakchia an fawrhfialnak bantuk hi laimi nih kan hmang tlawm tuk. LSA Fresher’s Social le Social network (Lawngtlai Future Group @ Facebook ti bantuk) hna i mino i elnak zoh hrim hrimah hin fawrhfialnak ṭha le zumhnak nei lomi an tam ning cu hmuh khawh a si. Lai thisen i Pathian nih thil ti khawhnak a chiahmi hi a tak i hmang ding cun kan i fawrhfial a hau. Kan miphun ṭhanchoter ding cun miphun nih ro a neihmi mino hna fawrhfial hi a herh tak tak. Bia ṭha i chimh lawng si loin thil tha leiah fawrh i kan i fawrh i, zumhnak le upatnak kan i pek a herh.;
Fimnak kawl; Lai miphun nih fimnak kan herh, kan duh fawn. Asinain kan kawlning a niam deuh rih. Laimi kan i pumhnakah fimnak kawng kan chim tlawm tuk rih. Mizoram State ah Laimi kan umnak Lawngtlai District cu cathiam tlawmnak kan si lawng si loin Library zawng a tlawmnak cem Kan si. Cauk zawng hi rel khawh a si lo nain a nei tlawm cem kan si ko rua. Miphun thanchoter ding i minung nih a herhmi cu Fimnak a si caah fak deuh i kan kawl a herh. Kawl lo cun hmuh khawh a si lo caah fak deuh i kan kawl a herh tak tak.
Sual Huat; Miphun nih cun thangcho ding lawng si loin a rawh chin chin lo nak hnga sual a huat a ding a si. Miphun hrawktu sual hi Laimi nih kan huatah cun sual nih a kan hlat chin lengmang la, zei caah tiah aa huami cu an umṭi kho lo. Miphun ṭhanchonak dawntu cu sual a si caah cu sual cu kan huat i lam hla pi i kan ṭhawlah cun kan miphun nih zalawng tein ṭhanchonak hram kan awt kho la.
2. CHAWLEHNAK (BUSINESS)
Ram le miphun ṭhanchonak i a herh tak tak mi cu chawlehnak (Business) a si. Hi kawngah hin chim ding tam pi um ko hmanh se law atang point pathum hna hi kan herh hmasa;
Kan ram rumnak hi tangka i can ter a hau; Utawk tur nei an chim bang laimi nih kan ram rumnak hi sifak buin kan zoh saw sawh ko rih. Kan ram chung thil um (natural resources) hna hi rumnak cu si ko hmanhselaw miphun nih ṭhanchonakah kan hmang rih lem loh. Miphun kip nih kan herh dihmi tangka hi bawmhnak ( assistance) le zangfah thilpek (Charity) hmang i neih thlu khawh a si loh, mah ram chung ṭang i ṭuanchuah a hau. Cuti a si caah cun lai miphun ṭhanchoter ding cun lairam chung chuak thil hna hi tangka i kan canter a herh. Ram dang ṭang i kan lakmi (imported goods) nakin ṭhangcho ding cun ram dang i kan kuat/zuar mi (exported goods) ti tam a hau le, kan ram chung thil um hna tangka i kan canter thiam tikah kan miphun cu a ṭhangcho chin chin la.
Cozah rian nakin chawletbu(Business firm) rian tam deuh umter kan herh: Ram le miphun nih ṭhangcho dingin chawletbu (business firm) a herh. Chawletbu nih cun miak neiin ram nih a herhmi a ṭuan, ram chungah cawk ding le zuarnak a um ter l, ram chung minung rian a pek fawn. Cu cu ram nih ṭhangcho ding i a herh mi cu a si. Cu caah cun lai miphun ṭhanchoter ding in chawletbu kan herh. pumpak nih ram hrang i chawlettu si kan timh a hau le, NGO le krihfabu zawng nih ramchungmi cu bantuk ummi cu a dawt a hau. Cozah nih ramchungmi chawletbu an um khawhnak ding policy a neih a hau le, zohkhenhnak tha le ramri felte tuahin ram dangmi chawletbu zawng kan ram i an van luh duhnak hnga le an luh khawhnak ding lam a kawl a herh.
Pumpak i kan tuan hlawh le miak (wages & profit) hna miphun caah cozah kan pek a hau: JF Kennedy nih, “Na ram nih zei thla an tuah piak khawh ti nakin na ram caah zei dah na tuah khawh ti i ruat deuh.” A rak timi hi ram le miphun dawtnak (Patriotism) lawng si loin ram chaw le va (Economy) lei zawngah a hman tak tak mi bia a si. Cozah nih hin tangka hernak khawl (Currency Printing Machine) hmangin a duh zat poh tangka a tuah kho loh. Khrihfabu tangka cu khrihfa hna nih kan pekmi a si bantuk hin cozah tangka cu mipi nih kan pekmi (Tax le thil dang hmangin) hi a si caah central (India) hal thiam hi ramchung tangka tam tertu i kan ruah tawnmi hi cu kan palh deuh. Hi kawng hi cu kan politics kal ning zohah chim thiam le theih thiam zawng a har ngai.
Pumpak i tuah khawh a si lomi hna cozah nih a tuah khawh nak hnga midang dang nih tlawmte te tangka kan thawhmi hi cozah tangka cu a si. Cu caah cun ram le miphun ṭhancho ter dingin pumpak ciau nih cozah sin i kan pekmi hi kan karh ter a hau.
3. POLITICS
Kan ram politics hi miphun thanchonak i van hmang ding cun chim ding a tam tuk pinah chim zawng nih san a tlai tawn loh. Mi tampi nih cun politics chim zawng an duh loh le, khrihfa upa hna cu politics lei hrim hrim chim lo ding hnain an ruah tawn. Cuti cu si ko hmanhselaw politics cu miphun nih kan herh thiam thiam mi a si. Pathian nih lairam cu laimi kutah a chiah le, laimi nih kan politician le kutah a tam deuh cu kan chiah ve chin. Cucu vulei chung thil umning hrim hrim a si le, miphun thanchonak hi politics tel lo cun phak khawh zawng a si loh. Politics cu ram tuahsernak le ṭhanchoternak a si bantukin ram rawhnak le miphun tlaunak zawng a si fawn. A tang lei point pahnih hi miphun ṭhanchoter ding cun politic-ah kan herhmi an si;
Politics ṭha i theih ter: mipi nih politic ṭha kan theih a hau, kan hmuh i kan hman khawh a herh fawn. Mipi nih politics ṭha an theih loah cun politician ṭha bia nakin politician ṭha lo bia an zulh tawn. Kum nga chung ram hruaitu thim an si liauah hin mipi nih hruaitu nih cun kum nga chungah zei thla a tuah tak tak la theih khawh a si loh. Cu caah cun i hlen a fawi tuk, thim an si cang ṭungah cun kum nga chung cu miphun chiatnak ding maw miphun ṭhanchonak ding maw cu mipi kutah a um tak tak ti lo caah mipi hrangah cun i thim hlan hi ram neitu kan sinak a san liau cem a si.
Cu caah cun mipi nih politics ṭha an theih khawhnak hnga kan i cawnter a herh. Lairamah politics si nak tak tak thei lo i politics i aa hmangmi an tam ngai. Jesuh khrih thawng thei lo mi nih Jesuh an biak lo tikah Jesuh theitu hna mawh a si bantuk hin Politics umzia hngal lo mi nih politician ṭha lo an zulh tikah politics ṭha thei tung i phuang lo mi mawh a si. Mi nih thil ṭha lo cu a theih loh ruangah tuah se law mawhchiat khawh a si loh, a theih hmasak a hau. Cuti a si caah ram le miphun tuahsernakah a bepi cemmi politics hi mipi nih fiangte i an theih a herh tak tak.
Mi nih politics-ah kut a thlak hlanah a kuṭhlaknak nih cun miphun cungah zei thla a tlunter la a fian hmasak a herh. Cu caah cun politics nih ram a tuahser khawh ning le a hrawh khawh ning kha tha te i I theihterding a si. Hi kawngah hin ram le miphun dawtu vialte le, NGO le Khrihfabu zawng nih i theihternak ( Awareness campaign bantuk) neih tam a ṭha, cu nih cun mipi a fianter la le miphun thangcho dingin politics ṭha kan neih khawh la.
Politician ṭha: Miphun ṭhanchonak ding policy tuah i a tak tlunter dingin poltician ṭha kan herh. Asinain politician ṭha cu amah um i van um kho ding a si lo, umter a herh. Cu caah cun poltician ṭha(kan neihah cun) upatnak/cawnglawmhnak pek le bawmhchanh hi kan ti ding a si. Politician ṭha upat peknak nih cun politician ṭha dang a um ter la. Cu bantuk politician ṭha cu kan nei lo a si zawngah nghakchia ca cawng liau mi zawng politician ṭha si ding i kan cawnter a herh. Ram hruaitu ṭha hi miphun tlau lo nak ding le ṭhanchonakah a herh tak tak mi a si caah politician ṭha kan neih khawhnak hnga lam kan kawl a herh le, midang an um loah cun “MAH” kan i sian a hau ko.
South Africa ram zawng an politician hna ṭhat lo ruangah mipi nih an tuar le, an miphun an ṭhangcho kho loh. Politician ṭha an um lo caah Roman Catholic hruaitu Archbishop Desmond Mpilo Tutu cu i pein politics ah Pathian rinchanhin a dir a si kha. A hnuah politician tha, mi dik an van um hnu cun a rian Catholic Archbishop cu a si ṭhan ko. Vulei cung minung nih an upat le Nobel Peace Prize zawng a dawn ti kan theih. Bishop Tutu i peknak nih cun Africa miphun zawng a ṭhanchoter ti kan hmuh. Kha ve bang khan Politician ṭha um ter hi kan herhmi a si caah midang an um lo cun kan mah zawng kan i sian a herh tak tak ko.
Kan ram le miphun ca i rian tuantu le thlacamtu vialte Bawipa nih A umpi peng le, Bawipa nih a umpi mi cu kan ram hrang i dawng lo i kan tuanah cun lai miphun kan thangcho chin chin la. (2,289 words)
Comments