CHIN MIPHUN MYANMAR, INDIA LE BANGLADESH UM MI HNA CHUAHKEHNAK TUANBIA TAWI
CHIN MIPHUN MYANMAR, INDIA LE BANGLADESH UM MI HNA CHUAHKEHNAK TUANBIA TAWI.
Dipa. 12. 2017
The Phongpi Post ( ONP)
Cattialtu : By Hrelian Chinzah
CHIN miphun hi khawika leiin thla kan raat timi le kan miphun hi Chin kan si
maw timi bia hi a tutiangin fianternak a um rih lo. Mi cheu nih ` Chin` ti cu Kawl
hawlh I bawmphur tinak maw` mi~ hei ti nak dek a si rua an ti. Vawn ruah lengmang
tikah hi bia hi a si kholo mi a si. Zei ruangah kan ti ah cun History he khawika hmanh
ah ai pehtlaihnak a um loh. Mi auhnak sawsawh atu tiang min pu kho kan si lo. Kum
1973LSA Magazine ah khan ka rak tial cang. Mi zapi nih nan rel theng la loh. Kan unau
Mar (Lusei) Hmar le Paite chung nih Chhinlung chhuak kan si an ti ve. Chhinlun g cu khawikaah thla a um, Lunglianpi tang I chuak maw kan si ne ngha. Thil si kho a si loh.
Minung hi Lung tang I chuak dingin cun Pathian nih an kan ser hrim lai lo. A si ah cun
hi befang CHHINLUNG ti mi hi khawika thawk I chuak mi thla a si ti hi Historical facts
in hlathlainak tuah ding a um maw ti hi kan kawlawk a si.
Kan muihmai,ruangam, hmaithlak le sam le pumrua kan zoh tikah cun Vulei cung I phun lian pi pi Aryan, European, Negro, Dravidians,Carrebeans le Caucasians cu kan si loh ti a fiang cang. Cu caah cun MONGOLIAN thlah lei kan si ti mi hi a fiang. A sinain zeitin thla kan umkal nak le kan pem nak ( sojourn) cu a si ti hi dawthlat hau mi a si.Cuti a si ah cun Chinese Tuanbia kan nghalh a hau ko.
China ram khi ram kaupi a si I, a hmar leiah Mongolia ram a um, Khawthlang leiah Kazakstan, Kyrghyztan, Tajikistan Afghanistan le Pakistan an um. Chimleiah India,Tibet,Bhutan, Nepal,Burma an si. Khawchak leiah Japan Rili, North Korea,S.Korea Japan, Taiwan,Hongkong Vietnam , Laos le Myanmar an si hna. A ramchungah hin Chinese kan ti mi lakah phun tampi an um. An hawlh hman mi atu ah cun a tam bik mi cu Mandarin a si.Cu hlanah cun hawlh phun dang tampi a um. A hmaisa bik I a bawi mi cu 400BC thawkin AD 1800 tiangah HAN, TANG, SONG, MING LE QING an si hna. An mah le an mah an I doh tikah ramri a dang leng mang. Cu lio ah cun Mongolia in an vawn doh ve I mi tampi an thah hna. Cu hnuah China ram I Bawi te te nih an mah cio in nawlneihnak an nei. China thlanglei ah cu hlan BC 1045-770 karah hin ZHOU Bawi an um timi hi Archaeological evident ah a lang. BC 350-210 ah China laili le thlanglei cu QIN(Chin) Bawi nih a uk..QIN bawi cu BC 209-202 kar ah civil war a chuak.BC 220-87 karah hin HAN miphun he an I doh lengmang caah BC 87-AD 9karah HAN bawi nih a uk hna.AD 220-270 kar ah khan Bawi lian ngai ngai pathum an um. China ah Buddism hi an buaitam lio te AD500- 600 ah a lut I mi tampi nih an zulh. Grand Canal 611 AD ah an tuah. Hi Grand canal nih hin YAZ tiva, HUAI tiva le YELLOW tiva pehtlaihnak lam 1100km (Meng700) a tuah. AD 580-650 karah an I fawnh than i SUI-TANG re-unification an ti. AD 650 thawkin TANG bawi ni
Buaitam nak nih a zulh hna I AD 590 ah an I thek viar . A tanglei I Bawi min tial mi le an uk can kum hi fiangte I theih khawh a si. Hi ban tuk hin:-
HAN(A hlan le A hnuah),202BC-AD220, Roman Empire dir lio he aithi mi
QIN/Chin-BC201-AD Qin bawi nih BC262-256bc karlakah hin Han le Zhao
Bawi le ralkap vialte cu a thek dih hna.
ZHOU
TANG, 618-907, Arab bawi I ram kauh an timh cuahmah lio he hin aithi
SONG/Shang(Chimlei le Hmarlei ram),960-1279, Crusade an thawh lio a si
MING,1368-1644, Ottoman bawi le Mughal Ram dirh lio a si
QING,(or Manchu),1644-1912, Europe I Vulei pumpi uk a timh lio can
A tu lio China ram kan timi khi an mah Chinese miphun nih a pumpi in an uk kho bal loh. A ram kaubik a uk kho tu cu Chinese si lo in Mongol Yuan dynasty (1279-1368) an si tiin Venetian Marco Polo nih a tial. Bawi cheu khat cu can tawite in an uk, sihmanhselaw a cheu nih cun Chinese History hi a dang ngaiin an chuah. Chinese History I bawi lianngan bik le China ram vielte uk kho ding I ai tim mi le Chinese miphun tampi hi hmunkhat I tuah a timtu cu Qin dynasty (221-206BC) hi an si.China ram pumpuluk ramkhat, hawlh pakhat le I tawrelnak(administration) hmunkhat I umtar a timtu bawi a si. A minah Huangdi/Huangti bawi ai ti I a min pum cu Qin Shi Huangdi, a si. Qin ti hi a hmaisabik(First) tinak a si I,Huangdi timi hiBawilianngan(Emperor) tinak a si.
Prime Minister caah Shang Yang a chiah. China ram pumpuluk hawlh dang cio I a um mi cu hawlh phun khat lawngin um she ti a duh mi a si.BC 356 ah khan
Direct administration a dirh,tax tawlrelnak le minung vialte relnak a tuah fawn.
BC 341 ah khan Wei bawi pawl cu a tei cik cek hna.BC316 ah cun Wei umnak ram Qinling mountain Sichuan tiang i aipharh duai mi cu a uk dih cang. A khawpi caah Xianyang a tuah.
Qin timi hi a hnu deuh bawi pawl nih cun Qing ti hna in an chim. Cu bantuk cun a hnu I bawi a chuak mi nih min dang dang an hman, an temple min hna zawng an hman tawn. Cu ban tuk cun Qin/Qing bawi ram uk rei cem mi kum 1735-95 I um mi nih khan a temple min Gaozong si hmanhelaw mi pi I an auhnak Qianlong bawi(Qianlong Emperor) hmaisa bik ai ti.Chinese hawlh hi English I van tial tikah a phundang ngai ngai ban tukin a aw cawi an chuah tawn. Hi ban tuk hin-Emperor Tang Taizong cu T`ang T`ai-tsung ,Emperor Song Renzong cu Sung Jen-tsung, le Qing Qianlong Emperor cu Ch`ing Ch`ien –lung emperor ti le Hebei-Hopei,Henan-Honan,Beijing-Peking ti ban tuk hi an si.
A tu I Chin min zawng hi hi Qien/Chi-en ti mi thawk I kan I auh nak a si lai. Kawl hawlh le hawlh phundang I kan lak mi a si loh ti hi a fiang ko.
A cung bia hna hi John Keay China a history ti cabu chungmi a si.
Dipa. 12. 2017
The Phongpi Post ( ONP)
Cattialtu : By Hrelian Chinzah
CHIN miphun hi khawika leiin thla kan raat timi le kan miphun hi Chin kan si
maw timi bia hi a tutiangin fianternak a um rih lo. Mi cheu nih ` Chin` ti cu Kawl
hawlh I bawmphur tinak maw` mi~ hei ti nak dek a si rua an ti. Vawn ruah lengmang
tikah hi bia hi a si kholo mi a si. Zei ruangah kan ti ah cun History he khawika hmanh
ah ai pehtlaihnak a um loh. Mi auhnak sawsawh atu tiang min pu kho kan si lo. Kum
1973LSA Magazine ah khan ka rak tial cang. Mi zapi nih nan rel theng la loh. Kan unau
Mar (Lusei) Hmar le Paite chung nih Chhinlung chhuak kan si an ti ve. Chhinlun g cu khawikaah thla a um, Lunglianpi tang I chuak maw kan si ne ngha. Thil si kho a si loh.
Minung hi Lung tang I chuak dingin cun Pathian nih an kan ser hrim lai lo. A si ah cun
hi befang CHHINLUNG ti mi hi khawika thawk I chuak mi thla a si ti hi Historical facts
in hlathlainak tuah ding a um maw ti hi kan kawlawk a si.
Kan muihmai,ruangam, hmaithlak le sam le pumrua kan zoh tikah cun Vulei cung I phun lian pi pi Aryan, European, Negro, Dravidians,Carrebeans le Caucasians cu kan si loh ti a fiang cang. Cu caah cun MONGOLIAN thlah lei kan si ti mi hi a fiang. A sinain zeitin thla kan umkal nak le kan pem nak ( sojourn) cu a si ti hi dawthlat hau mi a si.Cuti a si ah cun Chinese Tuanbia kan nghalh a hau ko.
China ram khi ram kaupi a si I, a hmar leiah Mongolia ram a um, Khawthlang leiah Kazakstan, Kyrghyztan, Tajikistan Afghanistan le Pakistan an um. Chimleiah India,Tibet,Bhutan, Nepal,Burma an si. Khawchak leiah Japan Rili, North Korea,S.Korea Japan, Taiwan,Hongkong Vietnam , Laos le Myanmar an si hna. A ramchungah hin Chinese kan ti mi lakah phun tampi an um. An hawlh hman mi atu ah cun a tam bik mi cu Mandarin a si.Cu hlanah cun hawlh phun dang tampi a um. A hmaisa bik I a bawi mi cu 400BC thawkin AD 1800 tiangah HAN, TANG, SONG, MING LE QING an si hna. An mah le an mah an I doh tikah ramri a dang leng mang. Cu lio ah cun Mongolia in an vawn doh ve I mi tampi an thah hna. Cu hnuah China ram I Bawi te te nih an mah cio in nawlneihnak an nei. China thlanglei ah cu hlan BC 1045-770 karah hin ZHOU Bawi an um timi hi Archaeological evident ah a lang. BC 350-210 ah China laili le thlanglei cu QIN(Chin) Bawi nih a uk..QIN bawi cu BC 209-202 kar ah civil war a chuak.BC 220-87 karah hin HAN miphun he an I doh lengmang caah BC 87-AD 9karah HAN bawi nih a uk hna.AD 220-270 kar ah khan Bawi lian ngai ngai pathum an um. China ah Buddism hi an buaitam lio te AD500- 600 ah a lut I mi tampi nih an zulh. Grand Canal 611 AD ah an tuah. Hi Grand canal nih hin YAZ tiva, HUAI tiva le YELLOW tiva pehtlaihnak lam 1100km (Meng700) a tuah. AD 580-650 karah an I fawnh than i SUI-TANG re-unification an ti. AD 650 thawkin TANG bawi ni
Buaitam nak nih a zulh hna I AD 590 ah an I thek viar . A tanglei I Bawi min tial mi le an uk can kum hi fiangte I theih khawh a si. Hi ban tuk hin:-
HAN(A hlan le A hnuah),202BC-AD220, Roman Empire dir lio he aithi mi
QIN/Chin-BC201-AD Qin bawi nih BC262-256bc karlakah hin Han le Zhao
Bawi le ralkap vialte cu a thek dih hna.
ZHOU
TANG, 618-907, Arab bawi I ram kauh an timh cuahmah lio he hin aithi
SONG/Shang(Chimlei le Hmarlei ram),960-1279, Crusade an thawh lio a si
MING,1368-1644, Ottoman bawi le Mughal Ram dirh lio a si
QING,(or Manchu),1644-1912, Europe I Vulei pumpi uk a timh lio can
A tu lio China ram kan timi khi an mah Chinese miphun nih a pumpi in an uk kho bal loh. A ram kaubik a uk kho tu cu Chinese si lo in Mongol Yuan dynasty (1279-1368) an si tiin Venetian Marco Polo nih a tial. Bawi cheu khat cu can tawite in an uk, sihmanhselaw a cheu nih cun Chinese History hi a dang ngaiin an chuah. Chinese History I bawi lianngan bik le China ram vielte uk kho ding I ai tim mi le Chinese miphun tampi hi hmunkhat I tuah a timtu cu Qin dynasty (221-206BC) hi an si.China ram pumpuluk ramkhat, hawlh pakhat le I tawrelnak(administration) hmunkhat I umtar a timtu bawi a si. A minah Huangdi/Huangti bawi ai ti I a min pum cu Qin Shi Huangdi, a si. Qin ti hi a hmaisabik(First) tinak a si I,Huangdi timi hiBawilianngan(Emperor) tinak a si.
Prime Minister caah Shang Yang a chiah. China ram pumpuluk hawlh dang cio I a um mi cu hawlh phun khat lawngin um she ti a duh mi a si.BC 356 ah khan
Direct administration a dirh,tax tawlrelnak le minung vialte relnak a tuah fawn.
BC 341 ah khan Wei bawi pawl cu a tei cik cek hna.BC316 ah cun Wei umnak ram Qinling mountain Sichuan tiang i aipharh duai mi cu a uk dih cang. A khawpi caah Xianyang a tuah.
Qin timi hi a hnu deuh bawi pawl nih cun Qing ti hna in an chim. Cu bantuk cun a hnu I bawi a chuak mi nih min dang dang an hman, an temple min hna zawng an hman tawn. Cu ban tuk cun Qin/Qing bawi ram uk rei cem mi kum 1735-95 I um mi nih khan a temple min Gaozong si hmanhelaw mi pi I an auhnak Qianlong bawi(Qianlong Emperor) hmaisa bik ai ti.Chinese hawlh hi English I van tial tikah a phundang ngai ngai ban tukin a aw cawi an chuah tawn. Hi ban tuk hin-Emperor Tang Taizong cu T`ang T`ai-tsung ,Emperor Song Renzong cu Sung Jen-tsung, le Qing Qianlong Emperor cu Ch`ing Ch`ien –lung emperor ti le Hebei-Hopei,Henan-Honan,Beijing-Peking ti ban tuk hi an si.
A tu I Chin min zawng hi hi Qien/Chi-en ti mi thawk I kan I auh nak a si lai. Kawl hawlh le hawlh phundang I kan lak mi a si loh ti hi a fiang ko.
A cung bia hna hi John Keay China a history ti cabu chungmi a si.
Comments